Με Προεδρικό Διάταγμα, η Τουρκική Εφημερίδα της Κυβέρνησης καταγγέλει τη Σύμβαση για τις Συμβατικές Δυνάμεις στην Ευρώπη (Treaty on Conventional Armed Forces in Europe). Με ισχύ την 8η Απριλίου 2024. 

Γράφει ο Μάριος Παναγιώτης Αθανασόπουλος (*)

Υπάρχουν τρεις επεξηγητικοί λόγοι και πιθανοί ρόλοι για την Τουρκία στην μετέπειτα εξέλιξη των πολιτικών, διπλωματικών και στρατιωτικών γεγονότων. Ας αναφέρουμε συνοπτικά ορισμένα βασικά ιστορικά δεδομένα. 

Ας σημειωθεί ιστορικά πως: Η Σύμβαση για τις Συμβατικές Δυνάμεις στην Ευρώπη υπογράφηκε στις 19 Νοεμβρίου 1990 στο Παρίσι από 22 χώρες. Ήταν μια συμφωνία μεταξύ των κρατών τότε μελών του ΝΑΤΟ και των χωρών του Συμφώνου της Βαρσοβίας. 

Ήταν η αρχή για μια νέα τότε αρχιτεκτονική ασφάλειας για την Ευρώπη αποτελώντας τον πυλώνα ενός ισοζυγίου ασφαλείας. Αυτό περιλάμβανε, την μην εγκατάσταση συμβατικών οπλικών συστημάτων και σε αριθμούς που να διαμορφώνουν ένα περιβάλλον αστάθειας δια της παρουσίας δυνάμεων σε περιοχές γεωστρατηγικού ενδιαφέροντος που να θεωρείτο στόχος από την γείτονα χώρα. 

Οι τότε 16 Χώρες του ΝΑΤΟ: ΗΠΑ, Καναδας, Δανία, Ελλάδα, Γερμανία, Γαλλία, Ισλανδία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Πορτογαλία, Τουρκία, Ισπανία, Ηνωμένο Βασίλειο, Βέλγιο, Ιταλία, Λουξεμβούργο και του Βαρσοβικού Συμφώνου (τότε): Βουλγαρία, Τσεχοσλοβακία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία και η Σοβιετική Ένωση, με τη Ρωσία συνεχιστή. Υπέγραψαν τη Σύμβαση αυτή. 

Αυτή η Σύμβαση έφερε στο προσκήνιο την πολιτική αναφορά περί «ισοζυγίου δυνάμεων» και «περιβάλλον ασφάλειας και στρατηγικής» βασισμένο στην νέα «γεωπολιτική σκακιέρα που εξελίσσετο. 

Με λίγα λόγια ένα πλαίσιο όρων και διαδικασιών για το ισοζύγιο και αριθμό οπλικών συστημάτων τα οποία μπορούσε μια χώρα να αναπτύξει τότε το ΝΑΤΟ εναντίον των χωρών Βαρσοβικού Συμφώνου (που περιλάμβανε την Ρωσία). Ιστορικά οι Χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, λήγει στις 1 Ιουλίου 1991. Και μένει μόνο η Ρωσία και το ΝΑΤΟ εξελίσσεται και μεταλλάσσεται με την Σύνοδο του ΝΑΤΟ το 1991. 

Είναι 6 Νοεμβρίου 2023, όπου η Ρωσία αποχωρεί από τη Σύμβαση για τις Συμβατικές Δυνάμεις στην Ευρώπη. Καταγγελία που έχει ήδη κάνει ως διπλωματική κίνηση το 2007 με πρόσχημα ότι το αντίπαλο δέος το ΝΑΤΟ και τα κράτη μέλη του, δεν λειτουργούν βάσει των συμφωνηθέντων. 

Σε συνέχεια στις 10 Μαρτίου 2015, κατά την περίοδο της εισβολής στη Κριμαία, που αρχίζει το 2014, η Ρωσία καταγγέλλει το ΝΑΤΟ ότι δεν τηρεί τις προβλεπόμενες διαδικασίες και έχει ως στόχο την διεύρυνση και επεκτατική πολιτική και αναστέλλει τη συμμετοχή της. 

Στις 6 Νοεμβρίου 2023 ολοκληρώνει την αναστολή και αποχωρεί από τη Σύμβαση στο σύνολο. Ως αποτέλεσμα, την ίδια μέρα το ΝΑΤΟ αποφασίζει την αναστολή επίσης συμμετοχής του στο σύνολο σε μια έκτακτη συνάντηση. 

Η Τουρκία το 2023 ως ένδειξη στήριξης ακόμα προς τη βασική αρχή της Σύμβασης και το ΝΑΤΟ, περισσότερο ως επικοινωνιακή πολιτική, αποδοκίμασε την απόφαση της Ρωσίας να αποσυρθεί από τη Σύμβαση για τις Συμβατικές Δυνάμεις στην Ευρώπη. Με τον ισχυρισμό πως το CFE είναι ο βασικός πυλώνας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής ασφάλειας. 

Το 2024, μετά και την αναστολή της συμμετοχής στη Σύμβαση των κρατών μελών αποχωρεί από τη Σύμβαση καταρχήν η Πολωνία την 8 Μαρτίου 2024 και την 8η Απριλίου 2024 η Τουρκία. 

Λόγος 1ος για την στρατηγική κίνηση αυτή της Τουρκίας: Καταρχήν δεν είναι η πρώτη χώρα που αποχωρεί από την Σύμβαση. Είναι η Δεύτερη χώρα που αποχωρεί από τη Σύμβαση μετά την Πολωνία. Είναι όμως κομβικού χαρακτήρα γιατί το κάνει τώρα. Είναι μεταξύ άλλων και επικοινωνιακή πολιτική. Με χρώμα στρατιωτικής χρήσης και αγορά οπλικών συστημάτων αλλά και χρήσης εγχώριας τεχνολογίας στην περιφέρεια της Τουρκίας. Επιπλέον προετοιμάζει το γεγονός ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν θα θέσει επί τάπητος «την ανάγκη η Τουρκία να επενδύσει στην ασφάλεια της» από «άκρη σε άκρη». Να θέσει σε θέσεις κλειδιά δυνάμεις της στην πιθανότητα να επιτεθούν «εχθροί». Αυτό συμπεριλαμβάνει και όλως περιέργως και την…Ελλάδα. 

Εξάλλου τα βλέπουμε αυτά στις θεωρίες πολέμου των τηλεοπτικών καναλιών και αποστράτων της Τουρκίας εναντίον της Ελλάδας. 

Ωστόσο, να πούμε εδώ πως η Τουρκία επίσης δεν βλέπει με καλό μάτι τις κινήσεις της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας και την προοπτική να επεκταθεί η στρατηγική αντιπαράθεση και στην Μολδαβία. 

Αυτό συνεπάγεται ανάγκη προετοιμασίας και χρήσης οπλικών συστημάτων και σε αριθμούς χωρίς να δίνει αναφορά. Εξάλλου και το ΝΑΤΟ το ίδιο ανέστειλε την συμφωνία αυτή. Αλλά άλλες χώρες δεν αποχώρησαν. 

Αυτό τί σημαίνει ότι θα αλλάξει και το ισοζύγιο δυνάμεων ως παράδειγμα Ελλάδος-Τουρκίας στα πλαίσια του ΝΑΤΟ ή μόνο θέλει να πει η Τουρκία ότι είναι πιθανώς «καλός πελάτης των ΗΠΑ» άρα αγοράζει πολλαπλά συστήματα και σημαντικά; 

Λόγος 2ος για την γεωπολιτική σκακιέρα βάθους της Τουρκίας: Το βάθος της γεωπολιτικής σκακιέρας της Τουρκίας αποτελεί ένα αίνιγμα για όποιον δεν παρακολουθεί την Τουρκία και την εξωτερική και αμυντική της πολιτική. Είναι γεγονός πως η Τουρκία εκ’ πρώτης όψεως πιθανώς να κάνει κινήσεις εντυπωσιασμού. Αλλά ας μην υποτιμούμε το γεγονός πως η Τουρκία έχει πάντα σταθερή εξωτερική πολιτική και άμυνα όπως και αναβαθμισμένη πολιτική εμπλοκής. Μια πολιτική που ήταν το αποτέλεσμα της παράνομης κατοχής μέρους της Κύπρου και της Κυπριακής Δημοκρατίας. 

Έκτοτε η Τουρκία διαμηνύει πως είναι δύναμη και δύναμη σταθερότητας με το δικαίωμα εμπλοκής όποτε αυτή το θεωρεί σημαντικό. Και τα τελευταία χρόνια παίζει μεταξύ νομικών πράξεων και πολιτικών που να δείχνουν την υποτίθεται «μεγαλειότητα της Τουρκίας» λόγω δύναμης αλλά και λόγω τοποθεσίας, όπως και εμπλοκής που έχει από το 2012 στην Συρία και το Ιράκ ή όπως το λένε αυτή Μέση Ανατολή. 

Έχουν στόχο. Να αναβαθμίσουν το ρόλο τους και την πρακτική τους εμπλοκή σε άλλες περιοχές. Το κάνουν στις χώρες της Βόρειας Αφρικής Δυτικής και Ανατολικής Αφρικής αλλά και Νότια Αμερική και επιδιώκουν στη Μέση Ανατολή. 

Για να υπάρξει επιτυχία της Τουρκίας στο επίπεδο στρατιωτικού και στρατηγικού βάθους, πρέπει η Τουρκία να μην έχει όρια τί μπορεί να πράξει αρχικά στο εσωτερικό της και πως να «εξασφαλίσει την ασφάλειά της από ενδογενείς και εσωτερικούς παράγοντες». 

Αυτό που τους σταματά και το παρατηρούμε στις πρόσφατες εκλογές (τοπικές-περιφερειακές) είναι η οικονομία. Είναι μια οικονομία για τους ολίγους και μια οικονομία επικεντρωμένη σε μορφολογία δύναμης πού βρίσκεται γύρω από την κεντρική εξουσία του Προέδρου. Ας μην ξεχνάμε ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται σταδιακή συγκέντρωση δυνάμεων.  

Λόγος 3ος για την πολιτική πραγματικότητα όπως την παρατηρεί και λειτουργεί η Τουρκία.

Είναι η απάντηση για μια πολιτική πραγματικότητα εντός Τουρκίας, εκτός του αποτελέσματος, ότι η Τουρκία πορεύεται βάσει του εθνικού της συμφέροντος. Ότι η Τουρκία είναι «όντως μια δημοκρατία» καθώς έχασε μεν το κόμμα του Προέδρου της Τουρκίας, αλλά η πορεία στρατηγικής και ασφάλειας βάθους και μακροχρόνιας πορείας συνεχίζει». Μαζί και ο «εκσυγχρονισμός της με ότι συνεπάγεται αυτό οικονομικά και ερευνητικά στρατιωτικά. 

Για το επίπεδο ΝΑΤΟ, η Τουρκία θέλει να δείξει την πραγματική ανάγκη τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ να επενδύουν στις περιοχές με μεγάλο το πολιτικό κόστος και τις συνεχείς προκλήσεις όπως η Τουρκία που γειτνιάζει με χώρες με μεγάλη εκτός ΝΑΤΟ αστάθειας. 

Τί συνεπάγεται για την Ελλάδα και για το μέλλον της Συμμαχίας και γεωπολιτικής στην περιοχή. 

Είναι μέρος της εξελικτικής πορείας που απολαμβάνει να κάνει ο Πρόεδρος Ερντογάν και η κυβέρνηση του. Είναι η πορεία για τους εξοπλισμούς, που κάνει τον Πρόεδρο Ερντογάν να βρίσκεται πάντα στο επικοινωνιακό προσκήνιο εξωτερικά. Γιατί εσωτερικά τα πράγματα κοινωνικά και οικονομικά δεν είναι καλά. Τα σχέδια του πολλοί τα ονομάζουν αναθεωρητικά, καθώς αναφέρεται στη δική του «ιστορική πραγματικότητα». Αλλά δεν είναι απαραιτήτως αναθεωρητική η στάση του. Όσο χρηστική στα μεγαλεπήβολα σχέδιά του. 

Για την Ελλάδα, η Τουρκία είναι μια γείτονα χώρα η οποία προσθαθεί να επιβάλλει την πολιτική της και τις «γκρίζες πολιτικές της». Πιθανώς η Τουρκία να επιθυμεί να μην διαβάζεται και από την Ελλάδα. Αλλά η Τουρκία έχει καταφέρει ένα δεδομένο. Να αποτελεί πάντα το κέντρο μελέτης και αναφοράς έμμεσα ή άμεσα. Αυτό μας κάνει καλά διαβασμένους και πάντα έτοιμους να ανταπεξέλθουμε σε ότι αυτό συνεπάγεται. 

Η Ελλάδα είναι δύναμη σταθερότητας αλλά και παροχής ασφάλειας. Καθώς μεταξύ άλλων είναι και μέλος της ΕΕ. Παρέχοντας έτσι σε όλους τους τομείς και όχι μόνο συγκεκριμένους την λεγόμενη ασφάλεια και σταθερότητα αλλά και ανάπτυξη στα πλαίσια της ΕΕ, πού ήδη είναι ανώτεροι από αυτά τα πλαίσια της Τουρκίας 

Η Τουρκία από την άλλη έχει μια μεγάλη αγορά και αγορά πιστή σε μεγάλα έργα αλλά και στα μεγάλα λόγια. Με πράξεις άξιας προσοχής αλλά και επιφύλαξης. Η κίνηση αυτή ας μην μας εντυπωσιάζει. 

Έρχεται ένα σημαντικό ταξίδι στον Πρόεδρο Ερντογάν. Φαίνεται πως το σχέδιο του είναι να ξεδιπλώσει πολιτική ειδική απέναντι στις ΗΠΑ. Ώστε να αναδείξει το σημαντικό ρόλο της Τουρκίας ως πυλώνα ασφάλειας και μετά την απόφαση να φύγει από τη Σύμβαση αυτή. Είναι πολλά τα λεφτά των εξοπλιστικών αλλά και έρευνας. Είναι πολύ μεγάλο το σχέδιο του για τα δικά τους εθνικά συμφέροντα. Ευτυχώς όμως που οι διεθνείς στρατηγικές δεν διαμορφώνονται έτσι απλά αλλά περιλαμβάνουν πολλές συνεργασίες και συνέργειες. Και αν η Τουρκία επιθυμεί να είναι δύναμη σταθερότητας πρέπει να συνεργαστεί μαζί και με την Ελλάδα αλλά και να αναγνωρίσει την Κυπριακή Δημοκρατία. Γιατί η Ευρώπη είναι ίσως καλύτερος εμπορικός εταίρος της, καθώς γειτνιάζει με αυτή χερσαίως. 

Οι εναλλακτικές χώρες είναι σημαντικές γεωπολιτικά αλλά όχι σε συλλογικό επίπεδο εμπορικό, οικονομίας αλλά και κατανάλωσης. Κάτι το οποίο συνεχώς το έχει ανάγκη η Τουρκία. 

Σε ένα νέο πλαίσιο ασφάλειας, ίσως η Τουρκία αναζητήσει να γίνει πυλώνας νέας συζήτησης για το μέλλον της Ευρώπης στα πρότυπα αυτά, καλώντας την Ρωσία να συμμετάσχει μαζί και σε διάλογο με την Ουκρανία, συνεχώς αναβαθμίζοντας το ρόλο της και διπλωματικά. Τα πράγματα εξελίσσονται μέσα στο 2024. Άρα και μετά από όλες τις εκλογές της χρονιάς να δούμε πολλές εξελίξεις στα θέματα Τουρκίας. Εξίσου στα διμερή που μας αφορούν αλλά και το διεθνές και Ευρωπαϊκό θέμα της Κύπρου, την τελευταία εν’ μέρει κατεχόμενη χώρα από μια Τουρκία που αποχωρεί από Συμβάσεις γιατί θεωρεί ότι «απλά μπορεί».

(1)Δρ. Μάριος Παναγιώτης Ευθυμιόπουλος Αναπληρωτής Καθηγητής Διεθνούς Στρατηγικής και Ασφάλειας Πρόεδρος Τμήματος Ιστορίας, Πολιτικών και Διεθνών Σπουδών Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος Διευθύνων Σύμβουλος, Strategy International (SI).